Manisa Azerbaycan Kültür ve Dayanışma Derneği’nin Azerbaycan’daki gönüllüleri Uluslar arası Çokkültürlük Ağ Başkanı Dr. Hayala Mammadova ve Araştırmacı Kulamhuseyn Mammadov, yazdıkları makalede Azerbaycan ve Türkiye’nin iki millet tek devlet olduğunu bir kez daha düşmana kanıtladığını söylediler.
Makalede, “Dünyadaki hiçbir devletlerarası ilişki Azerbaycan-Türkiye ilişkileri kadar samimi ve örnek teşkil etmez. Giderek artan bir hızla gelişen bu dostluk ve kardeşlik ilişkilerinin tarihi kadimdir. İki kardeş devlet arasındaki ilişkiler, ulus devletlerin dünyadaki ana siyaset merkezi haline gelmesinden bu yana neredeyse her zaman en üst düzeyde olmuştur. Bunun en büyük kanıtı, Rus İmparatorluğu'nun Osmanlılar tarafından işgali sırasında Azerbaycan ile olan ilişkilerdir. Yirminci yüzyılın başlarında, Osmanlı İmparatorluğu Balkan Savaşı'nda savaşırken, yardımına ilk gelenlerden biri Azerbaycan Türkleriydi. Azerbaycan'ın büyük şairlerinden ve Azerbaycan marşının yazarı Ahmet Cevat, Balkan Savaşı'nda Osmanlı ordusunda görev yaptı. Buradaki tek Azerbaycan Türkü o değildi. Ahundov, Isa Alizadeh, Ali Asadulla da Osmanlı düşmanlarına karşı savaştı. Ahmet Cevat, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunda da gönüllü olarak görev yaptı ve Doğu Cephesinde görev yaparken, 'Gördüklerim', 'Bismillah', 'Yükseliş' gibi ulusal duyguların sanatsal ifadeleri olan şiirler yazdı. Türkiye ve Azerbaycan halklarının kardeşliğinin sembolü haline gelen 'Karadeniz Titriyor' şiirinin de ilginç bir hikâyesi var. Ahmet Cevat, Hamidiye zırhlı gemisinin Yunan savaş gemisi Averof'u tahrip ettiği haberini duyduktan sonra bu şiiri yazdı ve şiir çok geçmeden hem Anadolu'da hem de Güney Kafkasya'da popüler oldu. Türk milletinin ölüm kalım savaşı olan Çanakkale Savaşı'nda çok sayıda Azerbaycan Türkü, Anadolu Türkleri kardeşleriyle birlikte savaştı. Tam sayı bilinmemekle birlikte burada 3.000 Azerbaycan Türkünün öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Şehit olan Azerbaycan Türklerinin anısına buraya plaket dikildi. Bu dönemde Anadolu ve Güney Kafkasya Türkleri arasındaki kültür seviyeleri de yüksekti. Azerbaycan Türkçülüğünün ataları sayılan Muhammed Emin Resulzade, Ahmet bey Ağaoğlu, Ali bey Hüseyinzade ve diğerleri. Gibi önde gelen düşünürler Bunun en güzel örnekleri Ali Bey Hüseynzade ve Ahmet Bey Ağaoğlu'dur. Ali Bey, İttihat ve Terakki'nin kurucularından iken, Ahmet Bey İttihat ve Terakki'nin aktif üyelerinden ve modern Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucularından biridir. Kendisi aynı zamanda Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nin de kurucusu olarak kabul edilmektedir. Azerbaycan Türkleri modern Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda böylesine aktif rol alırken, Anadolu Türkleri de ilk Azerbaycan Cumhuriyeti'nin karşılıklı kuruluşunda özel bir rol oynadılar. Bu kültürel ve siyasi bağların doruk noktası, Nuru Paşa tarafından komuta edilen ve çoğunluğu Anadolu Türklerinden oluşan Kafkas İslam Ordusu'nun Rus ve Ermeni silahlı gruplarından muzdarip Azerbaycan halkına yardım etmek için gelişidir. Birinci Dünya Savaşı sırasında Azerbaycanlı aydınlar, kendi devletlerini inşa etmelerine ve düşmanla savaşmalarına yardım edebilecek tek güç olarak kendi kanından ve canından olan Anadolu Türklerini gördüler. Bu nedenle savaşın başlangıcında, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin gelecekteki başbakanı olacak Fatali han Khoyski'nin yakın akrabası Emiraslan han, Enver Paşa ile görüşmek üzere Osmanlı Devleti'ne gönderildi ve görüşme sırasında Enver Paşa, Azerbaycan Türkçülüğüne yardım sözü verdi. Savaşın sonunda Osmanlı devleti zor durumuna rağmen Kafkasya İslam Ordusu'nu Azerbaycan halkına yardım için gönderdi. Azerbaycan halkının örgütlediği silahlı gruplarla birleşen Kafkas İslam Ordusu, Mart 1918'de Ermeni- Rus gruplarının Azerbaycan halkına karşı işledikleri soykırım sonucunda Göyçay, Kurdamir, Karabağ, Aksu, Maraza ve son olarak Bakü'deki Ermeni-Rus silahlı gruplarını ezdi. Azerbaycan ve Anadolu Türklerinin bu birleşik ordusuna karşı bile Bolşevikler (ve diğer çeşitli sol örgütler), Birinci Dünya Savaşı sırasında düşman olan Britanya ile birlikte savaştılar, ancak sonunda yenildiler. Enver Paşa tüm bu operasyonları gerçekleştirirken, Bakü petrolünün dağıtımı konusunda Rusya ile anlaşan Almanya'nın baskısına da direndi. Bu kadar çok düşmana ve diplomatik baskıya rağmen, birleşik Türk Kardeşliği, Ermeni ve Rus çetelerini Azerbaycan topraklarından temizlemeyi başardı. Bu yolda binlerce Anadolu Türkü öldürüldü. Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilgisinden sonra Azerbaycan'daki Osmanlı ordusu mensupları geri çağrılsa da, çok sayıda subay Azerbaycan'da gönüllü olarak kalmış ve ordusunun kuruluşunda yakından yer almıştır. Çoğu Kurtuluş Savaşı'na katılmak için Anadolu'ya taşındı. Türk Kurtuluş Savaşı'nın lideri Mustafa Kemal işgalci güçlerle savaşırken, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti hala bir yıllık bir devletti ve bir devlet olarak ayakta kalabilmesi için ihtiyaç duyduğu güçler Ankara hükümetine düşmandı. Ancak tüm bunlara rağmen Azerbaycan sadakat borcunu ödedi ve Ankara hükümetine büyük miktarda çeşitli makbuz ve hammadde sağladı. Mustafa Kemal Paşa'nın Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılışının ertesi günü 24 Nisan 1920'de gizli bir toplantıda yaptığı şu sözler bunu açıkça göstermektedir: 'Hepinizin bildiği gibi, Azerbaycan bağımsızlığını teyit ettiği bir durumda. Bize karşı büyük samimiyetleri var. Ancak, hâlihazırda endüstriyel olarak bağımsız olduğu için bizimle olan ilişkisi resmi
değildir. Ancak amacımız için çalışabilecek tüm unsurlara sahiptir. '
Atatürk'ün bu sözleri, Azerbaycan Türklerinin çok zor durumda olmalarına rağmen Anadolu
Türklerinin varoluş mücadelesine yakınlığını ilk kaynaktan teyit etmektedir.
Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran'a göre Halk Cephesi, Amasya'daki eski Kafkas İslam Ordusu subayı Cemil
Cahit Toydemir ile sık sık temas kurdu ve sadece Başbakan Nasip Bey Yusifbeyli aracılığıyla 1,5 milyon
Fransız Frangı, para ve petrol makbuzu imzalayarak Milli Mücadele liderlerine yardım etti. . Bu, Kazım
Karabağ Paşa'nın yazdığı 'Kurtuluş Savaşımız' kitabıyla da doğrulanıyor. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Bolşevik Rusya tarafından işgal edilmesinden sonra iki ülke
arasındaki ilişkiler gelişti. Ankara hükümetine destek veren Bolşevik hükümeti, ana arabulucu olarak
Azerbaycan'ı kullandı. Azerbaycan'ın Bolşevik hükümeti kurulur kurulmaz Halk Cephesi'nde gönderilmesi planlanan meblağın bir kısmı işgal nedeniyle gönderilemedi, Ankara'ya teslim edildi. Atatürk bu konuda şunları yazdı: 'Azerbaycan hükümetine desteği ve insanlığı için teşekkür ederim. Bu konuda minnettarlığımın bir kopyasını iletmenizi rica ediyorum. ' Bu dönemden sonra Azerbaycan ile Türkiye arasındaki kültürel ilişkiler yeni bir aşamaya girdi. Bolşevik zulmünden kaçan Azerbaycan Türkleri tek sığınakları olarak Türkiye'ye sığındı ve burada çeşitli örgütler kurdu. Halk Cephesi Partisi liderlerinin ve Azerbaycan'daki aydınların çoğu Anadolu'ya taşındı ve orada yaşadı. Burada oluşturulan organizasyonların örnekleri Müsavat partisinin yabancı bürosu ve Azerbaycan Ulusal Merkezi'dir. Azerbaycan ikinci kez bağımsızlığını kazandıktan sonra bir kısmının mirasçıları zaman zaman Azerbaycan'ı ziyaret ediyor. Ayrıca Muhammed Emin Resulzade dâhil Azerbaycan devletinin kurucularının mezarları Türkiye'de bulunmaktadır.1930'larda Sovyetler Birliği'nin Türkiye ile ilişkilerinin bozulmasından sonra Azerbaycan'da Türkçülük zulüm gördü. Sovyet
hükümeti, Azerbaycan Türkçülüğüne, Türkiye'ye yaslanıp Sovyet hükümetinden ayrılmaya
çalışacağından çoktan ihtiyatlıydı. Bu nedenle Azerbaycan'da 1930'larda Stalin'in emriyle birçok yazar
idam edildi. İdam edilenlerin en büyüğü Azerbaycan'da bir Türkçüydü. Milletin adı değiştirildi ve
Türkçe yerine Azerice ifadesi kullanıldı. Ancak Bolşevik işgali, tüm işgalci güçler gibi sona erdi. Azerbaycan 1991'de bağımsızlığını kazandı. Azerbaycan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk devlet kardeş Türkiye Cumhuriyeti oldu. Son 30 yılda Azerbaycan-Türkiye ilişkileri sürekli artan bir hızla gelişti. Öncelikle Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey döneminde Türkiye ile kurulan sıcak ikili ilişkiler sonraki dönemlerde de devam etti. Özellikle enerji güvenliği, bölgede istikrarın sağlanması ve saldırganlıkla mücadele alanlarında iki ülke arasındaki işbirliği tüm dünyaya örnek teşkil edebilecek düzeydedir. Uzun zamandır askeri bağları olan bu alanda Azerbaycan ile Türkiye arasında işbirliği gün geçtikçe gelişiyor. Azerbaycan, NATO'nun en büyük ikinci ve en güçlü ikinci ordusu olan Türk ordusu örneğiyle bir ordu kurmaya başlayacağını duyurdu. Ayrıca Türkiye'de askeri eğitim alan çok sayıda Azerbaycanlı subay Azerbaycan ordusunda üst düzey görevlerde görev yapmaktadır. Dağlık Karabağ sorununun uluslararası hukuk çerçevesinde çözümüne ve Azerbaycan'ın toprak bütünlüğüne her zaman destek veren Türkiye, Azerbaycan'ın her zaman uluslararası düzeyde en büyük destekçisi olmuştur. Azerbaycan devleti ve halkı, son 20 yılda stratejik önemini güçlendiren ve arttıran ilişkileri sonucunda 2020 yılında işgal altındaki toprakların kurtarılması sürecinde Türkiye'nin desteğini her yönüyle hissetti ve takdir etti. Kurtuluş ve karşı saldırı operasyonlarının başlangıcından
bu yana Azerbaycan'ın her sokağında ve mahallesinde Türk bayrağı Azerbaycan bayrağıyla birlikte
dalgalanıyor. Bu kardeşlik ilişkileri ve karşılıklı sempati her iki ülkenin cumhurbaşkanlarından
duyulabilir. İlham Aliyev, uluslararası güçlerin toprakları kurtarmadan savaşın sona erdirilmesini talep
etmesine cevaben 26 Ekim'de millete hitaben yaptığı konuşmada Türk F-16'larının Azerbaycan'da
olduğunu ancak henüz havalanmadıklarını ve yabancı saldırganlık olursa kullanılacağını söyledi.
Düşmanlıkların başlamasından bu yana konu hakkında defalarca yorum yapan Cumhurbaşkanı
Erdoğan, bir konuşmasında şunları söyledi: 'Azerbaycan'ın işgal altındaki topraklarının kurtarılması için verilen mücadeleyi tüm kalbimizle ve yeteneklerimizle destekledik ve desteklemeye devam edeceğiz. ' Rusya'nın Interfax haber ajansına konuşan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkiye'nin çatışmanın çözümündeki rolünden bahsetti. 'Türkiye'nin çözümde etkin rolünü görüyoruz. Türkiye bizim için kardeş bir devlettir. Türkiye, Güney Kafkasya'da üç ülke ile devlet sınırı olan dünyadaki tek ülkedir. Şu anda Türkiye, yalnızca bir dizi bölgesel konuda değil, küresel olarak da belirleyici bir sese sahiptir. ' Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Dağlık Karabağ sorununun çözümü hakkında defalarca görüştüğünü ve Karabağ'ın kırmızı çizgi olduğunu söyledi. Azerbaycan'ın bu neşeli ve muzaffer günlerinde Türkiye’ de Cumhuriyet Bayramı büyük bir ihtişamla kutlanırken, Bakü Olimpiyat Stadı ve Haydar Aliyev Merkezi kardeş ülkenin bayrağı şeklinde aydınlatıldı. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı da arayarak tebrik etti ve “Bir millet, iki devlet. Türkiye'nin kardeş halkına tebrikler. ' Son olaylar Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin ne kadar gelişmiş ve ne kadar sağlam olduğunun açık bir
kanıtı haline geldi. Bölgedeki stratejik güç dengesini değiştiren bu dostluk ve kardeşlik ilişkilerinin
gelişmeye devam edeceğine şüphe yok. Siyasi çevrelerdeki olumlu ilişkilerin yanı sıra, 'iki devlet, tek
millet' olarak adlandırılan iki halk arasındaki mevcut dostluk ve kardeşlik bağlarını gölgelemek
isteyenler var ama hedeflerine asla ulaşamayacaklar.” Denildi.
